„Психо“ - ненадминатиот хорор (Psycho - unmatched horror)

„Психо“ стана дел од општата култура

Овој антологиски филм на Хичкок дефинитивно беше и останува нашиот кошмар кој, и покрај тоа што знаеме кој е убиецот, може лесно да се повтори само ако повторно го гледате филмот

Филмот „Психо“, кој големиот мајстор на трилерот Алфред Хичкок го направи во 1960 година, се претвори во еден од најособените психолошки хорори кој се смета за предводник на модерните хорор или на оние т.н. саспенз филмови. Овој филм Хичкок, иако на врвот на својата слава, ќе го направи со мал буџет (се` на се` 800 илјади долари) и со екипа од едно телевизиско шоу, како дел од серијалот кој во тоа време одел на телевизија, познат како „Алфред Хичкок претставува“. А тој не само што се претвори во еден од неговите најуспешни филмови, туку и во еден од најкомплексните психолошки трилери и во филм кој е најповеќе цитиран во историјата на филмот. Сценографијата, атмосферата, ликовите и сцените, посебно сцената на убиството под тушот (која, како што велат, стана дел од општата култура) се безброј пати употребени, цитирани или пародирани, а честопати се и инспирација за создавање на некои други дела. Интересно е дека „Психо“, се разбира мислејќи на неговиот оригинал, и денеска е жив, интересен и страшен, за разлика од другите филмови што се направени како негово продолжение или римејк.

Како и да е, она што е интересно е дека ова е првиот вистински хорор на Хичкок иако тој е, всушност, окарактеризиран како најголемиот мајстор на хоророт. Но, она што тој умееше најдобро и најоригинално да го направи во своите филмови, да внесе напнатост и да ве држи во неизвесност до самиот крај произведувајќи големо количество страв, придонесоа до впечатокот дека тој е најголемиот режисер на хорори во историјата на филмот. По „Психо“ навистина и се направени многу хорори, како на пример, користејќи ги сличните графички решенија и шокантни убиства во „Облечена да убива“, во „Тексашки масакр“ или во „Ноќ на вештерките“, или на пример, филмови во кои некои сцени се пародично употребени, како во „Фантомот на операта“, „Врисок 2“, па се до „Од самрак до зори“.

Меѓутоа, она што овој филм секако го издвојува и успева да ја сочува неговата аура, е токму фактот дека иако хорор, тој всушност е многу далеку од она што денеска го подразбираме под тоа. Имено, „Психо„ е многу комлексен психолошки трилер, со прецизно дефинирани ликови, со фантастична монтажа, со голема напнатост и незаборавни сцени, филм кој застрашува не само со појавното, туку и со психологијата на ликовите, но и психологијата толку силно присутна во кадарот. Тој во 1960 година дефинитивно ќе направи нешто што е сосем ново и поинакво, шокирајќи со начинот на кој го води филмот, но и со инвентивноста, па и голотијата за тоа време (за што самиот вели дека илузијата на голотијата, всушност, е постигната со монтажа).

Неговата авангардност, и покрај конзервативизмот кој му се припишува во поглед на неговите ставови, е очигледна. Имено, не случајно „Психо“ беше и останува нашиот кошмар, кој лесно може да се повтори ако повторно го гледате овој филм, па и покрај знаењето на тоа кој е убиецот и што понатаму ќе се случи. Но, тоа се однесува само на оригиналниот филм, не и на неговите продолженија од 1983 и 1986, „Психо 2“ и „Психо 3“, ниту на неговиот подоцнежен римејк иако е направен од еден од пооригиналните современи автори, Гас Ван Сент.

„Психо“ е филмот кој е направен после „Вртоглавица“ и „Север-северозапад“, значи по неговите два многу успешни филма, и двата снимени во колор. Но, овде мајсторот на саспензот се одлучи за црно-бела варијанта и за помала продукција, која го имаше силниот адут, фантастично сценарио и виртуозна режија. Инаку, она што е интересно е дека сценариото е направено според вистински лик, а негов потписник е Џозеф Стефано.

Хичкок, како што велат, во овој филм ќе употреби неколку трикови, кои само ќе го зголемат или предизвикаат силниот впечаток. Така, првиот е секако преседанот што тој главната хероина во овој филм ја убива по само 25 минути. Тоа беше потег кој ги изненади сите, но подеднакво и ги збуни и одушеви. Така, на пример, како што изјавуваше самата Џенет Ли, која ја игра Мерион Крејн и која ќе ја одигра познатата антологиска сцена, главниот лик навистина умира за 25 минути, но таа е во центарот на вниманието до самиот крај на филмот. Луѓето по завршување на филмот и праќале безброј писма во кои и велеле дека тие никогаш не поверувале дека е мртва, очекувајќи да се појави до крајот на филмот. Другиот трик што Хичкок ќе го употреби е врзан со рекламната кампања во која тој за улогата на мајката на Норман Бејтс наголемо ќе ја најавува Џудит Андерсон за луѓето да помислат дека неговата мајка во филмот е жива.

Едно е сигурно, како заслуга на сето тоа или не, но овој филм стана антологиски, култен филм, едно од најпрепознатливите дела во историјата на филмот. А кога повторно ќе го гледате ќе сфатите дека тој всушност и нема толку силен заплет како „Вртоглавица“, на пример, ниту приказна која во себе ќе спои повеќе теми. „Психо“ има едноставна приказна во која една девојка е убиена, а другите се обидуваат да откријат што всушност се случило. Но, сето тоа Хичкок ќе го претвори во предност во својот филм.

„Психо“ е филм за страста, барем така вели психијатарот, кој на крајот на филмот ја објаснува двојната личност на Норман Бејтс, дека тоа е личност која убива од страст, никако не заради финансиска или каква било друга корист. А токму страста е видлива и го обојува целиот филм. Страста на младата Мерион кон својот љубовник и кон еден поинаков начин на живот, кои ќе ја доведат до искушението да украде пари (и до толку препознатливите пресврти кај Хичкок кога станува збор за карактерите на луѓето). Тука е приватниот детектив Арбогаст, кој е докрај љубопитен и провокативен, како и нејзината нетрпелива сестра во желбата да ја открие вистината. Тука е полицаецот кој ја следи Мерион само поради чувството..., видно зголемувајќи ја напнатоста, тука е кратката изненадувачка средба со нејзиниот шеф и зборливиот муштерија во фирмата кој зборува за среќата и несреќата во животот. И на крајот, тука се и препарираните птици со својата симболика и целосната мистерија вткаена во нив.

Хичкок успева така да ги обои сцените играјќи на картата на психолошкото, емотивното, непредвидливото, на картата на возбудата, неизвесноста и напнатоста, со што создава еден од најсугестивните филмови. Гледачот останува шокиран, уплашен, целосно во исчекување на развојот на приказната. А развојот пак, е кулминација сама по себе, користејќи ги сите застрашувачки елементи и инсинуации додека неговите ликови полека ги движи кон нивната цел, која останува непредвидлива до самиот крај.

На сметка на ширината на приказната и на нејзините ликови тој фокусот го става на застрашувачкото, на самиот процес на убиството и ослободувањето од телото, на елементите кои ја зголемуваат мистеријата со што непогрешливо си игра со емоциите на гледачот. Со други зборови, неговата цел е играта, играта со злото, со темните сили и особини, со претпоставките кои ни ги наметнува, играта со човечките карактери, која едноставно му ја пренесува на гледачот вовлекувајќи го во неа, како и играта со невиноста и вината. Сето тоа во „Психо“ тој го надополнува со психолошката, помалку контроверзна матрица, со Едиповиот комплекс и со подвоената личност. Во сето тоа Хичкок оди дотаму поставувајќи го на крајот и оној подоцна прифатен американски принцип, особено во овој жанр, непобедливоста на злото. На некој начин, кога на крајот мајката на Норман Бејтс ќе им се обрати на гледачите како да го најавува (според денешните правила на игра) и следното продолжение.

Она што е интересно е дека кога ќе го анализирате „Психо“ тој дури и нема толку страшни сцени, но нивната впечатливост е таква што така целиот го доживувате. Од друга страна, тој жанровски е класичен хорор, дефинитивно мајсторски направен, а тука е и она напогрешливо навестување и неповторливо чувство за наметнување на невидливото во филмот. Така гледачот многу повеќе чувствува, насетува и очекува од она што навистина го гледа во филмот, чувствувајќи ги пред се` морниците кои се создаваат низ телото. Освен тоа, тој успева да создаде такви силни и впечатливи сцени кои остануваат, кои се врежуваат на таков начин што неизбежно се претворија во култни. Тука се и фантастичните улоги на Џенет Ли и Ентони Перкинс и психологијата на ликот на Норман Бејтс, кој ги крие сите тајни со таква морничавост и невиност истовремено. Не случајно, овој филм на тој начин ги одбележа кариерите на Ли и Перкинс, што не можеа да излезат од неговата сенка. А богами го одбележа и опусот на Хичкок претворајќи го во мајстор на хоророт на сите времиња, што тој барем според неговиот опус не беше. Но, веројатно според моќта, психологијата и визијата, како и според моќта да назлезе во човечката психа и да си поигра со злото, тој тоа најверојатно и беше. Бидејќи, факт е дека и после толку време тој едноставно останува ненадминат.

Продолженијата во сенка на оригиналот

По 23 години од оригиналот Ричард Френклин ќе го направи „Психо 2“, во кој Ентони Перкинс повторно го игра Норман Бејтс, кој по 22 години треба да излезе од психијатриска болница на што се спротивставува сестрата на Мерион, Лајла, која ја игра Вера Мајлс. Интересно е дека за оваа верзија многумина и не знаат дека постои. Но, она што е уште поинтересно е дека во 1986 година, обидувајќи се да ја поврати старата слава, самиот Ентони Перкинс ќе го режира „Психо 3“, но ништо од сето тоа. Интересно е да кажеме дека Ентони Перкинс во 60-тите години ќе направи една подолга пауза, како што велат, поради нарушеното здравје како последица на „Психо“.

Филмот ќе доживее уште две телевизиски верзии, и тоа „Мотелот Бејтс“ од 1987 и „Психо 4“ од 1990, во кој повторно игра Ентони Перкинс. Во 1998 Гас Ван Сент ќе го направи римејкот на овој филм, како што велат, ист од кадар во кадар. Филмот нема да предизвика никакво внимание и покрај интересниот слоган со кој беше промовиран: „Новата визија на класичниот кошмар“, како и покрај интересната поделба на улогите, кои ги играат: Винс Вон, Ен Хеч, Џулијана Мур, Виго Мортенсен и Вилијам Мејси.

Култната сцена под тушот

Антологиската сцена на убиството под тушот трае се` на се` 45 секунди, но тоа е сцена која е најпрепознатливата хорор-сцена, тоа е сцена која го одбележа животот и кариерата на Џенет Ли, која го одбележа овој филм, како и опусот на неверојатниот Хичкок. Тоа е сцена која стана најцитирана во историјата на филмот и која стана дел од општата култура. Оваа сцена, како што изјавуваше Џенет Ли, ја снимала цели седум дена. Станува збор за монтажа направена од 70 различни агли. „Се` што гледате од Џенет Ли во оваа сцена се нејзините раце, раменици и глава, останатото е модел“, ќе изјави Хичкок, додавајќи дека ножот воопшто не го допира телото, дека сето тоа е постигнато со монтажа. За снимањето на оваа сцена Џенет Ли вели дека било лесно се до последните 20 секунди, кога треба да го изрази целиот хорор на ликот кој е убиен. „Но, како може некој да не биде благодарен за таква можност“, вели Џенет Ли, кога Хичкок едноставно од се` умееше да креира имиџ. Не случајно, „Психо“ се смета за еден од најстрашните филмови на сите времиња. (17.08.2005)

Заврши 32. Филмски фестивал во Каиро (32. Cairo Film Festival has been closed on 28th of November 2008)

„Златна пирамида" за шпанскиот „Враќање во Хансала"

„Сребрената пирамида" во Каиро ја освои белгискиот „Прекратена слобода", а наградата за режија ја доби Перниле Фишер од Данска за „Играчи". На фестивалот во Каиро беа прикажани двестотини филмови од 60 земји, а беа претставени и 22 филма од арапските земји, како и 22 филма од Шпанија, годинава земја во фокусот. Оваа година беше промовиран и филмскиот маркет на кој беше претставена новата дигитална ера во снимањето филмови

Шпанскиот филм „Враќање во Хансала" на Чус Гутиерез е апсолутниот победник на годинешниот 32. Интернационален филмски фестивал во Каиро, Египет (18-28 ноември), кој заврши во петокот вечерта со доделувањето на наградите. Чус Гутиерез со овој филм ја освои и публиката и наградата на критиката, и на крајот ја доби и „Златната пирамида" од страна на деветчленото жири предводено од шпанскиот режисер Иманол Урибе. „Сребрената пирамида" му припадна на белгискиот филм „Прекратена слобода" на Јан Верхејен, а „пирамидата" за режија отиде кај данската режисерка Пернила Фишер Кристенсен за нејзиниот филм „Играчи".

„Враќање во Хансала" со својата имигрантска тема, со толеранцијата и разбирањето меѓу нациите, кои се на особен начин вткаени во него, совршено се вклопи во тенденцијата на овој фестивал да биде мост за разбирање меѓу народите и да придонесе кон интернационалната комуникација. Но, интересно е дека и покрај тоа, и покрај позитивниот став и нагласувањето на толеранцијата „Враќање во Хансала" не е воопшто пропаганден или мелодраматичен филм. Напротив. Гутиерез успева да направи една многу реална и животна приказна и да проговори за актуелните теми и проблеми низ вистинските човечки стории.

„Враќање во Хансала" е приказна за една мароканска девојка која од Шпанија ќе тргне назад во своето мало село Хансала, за да го врати телото на брат ч, кој ќе умре обидувајќи се илегално да премине во Шпанија. Но, големината на овој филм, а и на пристапот на Гутиерез, е што таа ја избегнува стапицата на осуда или предрасуди низ кои вообичаено се говори за овие теми, и тргнува од човекот, од индивидуата и од судирот на двата света, кои се навидум сосем различни, а во суштината исти, барем кога станува збор за вечната потрага на човекот по разбирање, доверба и чувство на припадност. Но, во сето тоа, ова не е идеалистичен филм, туку реален, приземен, вистински, кој упатува критика, но само низ моќта на набљудување и прифаќање.

Интересно е дека и филмот кој ја освои „Сребрената пирамида" белгискиот „Прекратена слобода" исто така се занимава со имигрантите и нивната (не)вклопеност во современото белгиско општество. Верхејен многу интелигентно ја разоткрива целата игра на предрасуди, вкоренета од двете страни и целата небулоза на современото живеење во самото срце на Европа. Додека данската режисерка Фишер Кристенсен во својата префинето исткаена приказна за љубовта и довербата во филмот „Играчи" се определува за една поинаква тема, но повторно тема која се занимава со човечките релации. Иако „Играчи" е љубовен филм, сепак, фокусот во него е на предрасудите и на прифаќањето на своите емоции и на реалноста онаква каква што е.

Наградите за улоги пак, отидоа кај францускиот и грчкиот филм. Наградата за главна женска улога ја доби француската актерка Јоланда Моро, која во филмот „Серафин" на Мартин Провост игра еден комплексен лик на жена која се бара себеси и која е заплеткана во жестокиот вител на препознавање на сопствениот идентитет. А наградата за машка улога ја доби аргентинскиот актер Хуан Диего Бото за неговата исклучителна, истовремено смирена и жестока, но непоколеблива улога како шпанскиот инквизитор Нино де Гевара во филмот „Ел Греко" на Јанис Смарагдис.

Фестивалот во Каиро годинава беше целосно посветен на духот и налседството на големиот египетски режисер Јусеф Шахин (1926 - 2008), кој почина во јули оваа година. Во чест на Шахин, на кого годинава голема почест му направи и Венецискиот фестивал, во Каиро беа прикажани неговите понови филмови: „Емигрант" (1994), „Судбина" (1997) и последниот „Хаос" (2007). Но, затоа во француската амбасада во Каиро на Шахин, кој работеше долго и во Франција, му беше направена посебна посвета и на отворено, во прекрасен амбиент беше прикажано неговото ремек-дело „Железничка станица" од 1958 година, филмот кој има силен социјален ангажман и кој му ја донесе светската слава.

Каиро му оддаде голема почест и на мексиканскиот ангажиран автор Артуро Рипштајн (1943), познат по својата општествена и политичка критика, но и по својата соработка со Луис Буњуел. Во Каиро беше прикажан неговиот многу познат филм „Царство на среќата" од 1986 кој се занимава со судирот меѓу урбаното и руралното, а инаку е римејк на „Златниот петел" од 1964 година на Гавалдон. Рипштајн својот прв филм „Време на умирање го направи според сценарио на Маркез, а во Египет беше прикажан и неговиот филм „Почеток и крај" од 1993 направен според делото на египетскиот нобеловец Нагиб Махфуз.

На фестивалот во Каиро беа прикажани двестотини филмови од 60 земји, а беа претставени и 22 филма од арапските земји, како и 22 филма од Шпанија, годинава земја во фокусот. Оваа година беше промовиран и филмскиот маркет на кој беше претставена новата дигитална ера во поглед на снимањето филмови. Тие ја најавија промената на курсот во локалното снимање со сж поголемо користење на последната дигитална пост-продукциска технологија. Овој египетски фестивал, кој од година в година е сж поголем и за кој владата издвојува дури еден милион долари, е исклучително амбициозен. Неговата цел меѓудругото е и поддршката и развојот на филмската индустрија во овој дел на светот и иако можеби ја нема професионалноста и зрелоста на европските фестивали, факт е дека во многу придонесува кон развојот и промоцијата на египетскиот, арапскиот и африканскиот филм. Покрај тоа, тој им ја отвора вратата и на многу млади луѓе, кои и покрај строгото почитување на традиционалното, се обидуваат да излезат и како и сите други, својот свет да го направат подобар. Затоа, улогата на фестивалот во Каиро е од непроценливо богатство и за овој дел на светот, но и многу пошироко.

„Враќање во Хансала“ победничкиот филм во Каиро ("Return to Hansala" won Golden Pyramid and Fipresci award in Cairo)

Враќање кон изворот

Кон „Враќање во Хансала"; режија: Чус Гутиерез, сценарио; Чус Гутиерез и Хуан Карлос Рубио; фотографија: Кико де ла Рика; музика: Тао Гутиерез; улоги: Фара Хамед, Хозе Луис Гарсиа Перез; Шпанија 2008 година

Шпанскиот филм „Враќање во Хансала" на Чус Гутиерез ја доби „Златната пирамида" и наградата на критиката „Фипресци" во Каиро освојувајќи ги сите членови на жирито со умешноста да проговори за актуелните имигрантски приказни и за политиката на земјите кои остануваат затворени, низ една прекрасна топла, животна и многу човечна приказна. Имено, Гутиерез успева низ сите пластови со кои е прекриен овој проблем, кој дефинитивно е еден од најактуелните проблеми на денешнината, да ја разоткрие суштината, да ја види болката и тагата, да ја види судбината, да ги види индивидуалните приказни и да им го даде вистинскиот лик. Бидејќи, сж повеќе проблемот со имигрантите се претвора во нешто друго, во бројка, во закон, во политички или социјални проблеми, во вакви или онакви последици, заборавајќи го најчесто во нив човекот, а уште повеќе неговата индивидуа.

Филмот на Чус Гутиерез плени со својата едноставност, со својата искреност и топлина, плени со моќта да говори за големите човечки трагедии, а да не заборави на убавите и чисти емоции кои се некаде запретани во секој од нас. Таа на исклучително лесен начин ги прикажува паралелните светови кои се навидум сосем различни, а во суштина всушност секогаш се во потрага по истото, пријателството, довербата и љубовта. Додека Гутиерез ни ги разоткрива двата света, и оној на имигрантите сместен во малото мароканско село Хансала, и оној кој се наоѓа на шпанскиот брег и кој за овие луѓе ја означува ветената земја, таа на многу интересен начин говори за паралелните светови, за световите кои живеат едни покрај други а воопшто не се познаваат. За световите кои се навидум сосем различни, но кои некаде на половина пат се препознаваат, во својата потрага по едно мало парче среќа и исполнетост.

И во тоа е посебноста на овој филм. Бидејќи тој излегува од шемата и од стапицата да говори за проблемите на имигрантите, за предрасудите, за отвореноста и затвореноста на земјите и на луѓето, за апсурдите, неправдите, не, овој филм говори за суштината. Овој филм говори за световите и за луѓето во нив. Овој филм не враќа во Хансала како симбол на чистината, на убавината, на едноставноста, како симбол на едно место кое е навидум надвор од цивилизацијата, а всушност несомнен дел од неа. Во ова место виреат поинакви луѓе, во ова место вирее љубовта, разбирањето, пружањето рака, во ова место вирее поддршката и заедништвото. Тука нашите патници ќе го откријат она кое им недостига ним а и на сите нас, ќе го најдат она заборавеното, она парче по кое трагаме сите во желбата да ја достигнеме својата целовитост.

Филмот на Гутиерез има изворна, архетипска убавина. И покрај трагедијата тој не осудува, не обвинува, не критикува, тој само говори за реалноста онаква каква што е. Тој ги бележи судбините, потребите и соништата и низ нив говори за небулозите на нашето време. Всушност филмот упатува силна критика, но само низ констатацијата и низ суптилното набљудување на светот околу нас. Низ храброто соочување со него и со сето она кое се случува тука до нас, а кое често не сакаме да го видиме. Затоа овој филм заедно со живиот, непретенциозен дијалог, со автентичноста на сценографијата и одличниот кастинг, со лежерноста и прифаќањето со кое говори за големите неправди судбински и човечни, се издвои како нешто посебно скапоцено, кое се носи во себе долго потоа.

Фестивалот во Каиро посветен на човечките права (Cairo Film Festival - tribute to human rights)

Сузан Сарандон верува дека Обама ќе ја смени Америка

Сузан Сарандон доби „Златна пирамида" за својот придонес кон светскиот филм, но и за својот придонес во креирањето подобар свет. При примањето на наградата таа нагласи дека и покрај тоа што е амбасадор на добра волја на ОН, таа се чувствува пред се` како гласноговорник на своите политички убедувања меѓу кои е и кршењето на стеретипите во портретирањето на неамериканските карактери, а особено на Арапите

„Холивуд е место кое поставува големи барања особено во поглед на вечната младост. Продуцентите не забораваат да ме потсетат да останам млада и не многу загрижена спрема моето актерско усовршување", рече Сузан Сарандон на нејзината прес-конференција на 32. Интернационален филмски фестивал во Каиро, Египет, која беше исклучително посетена. „Холивуд моментно го владеат група продавачи, бизнисмени и банкари и јас се сметам себеси многу среќна што успевам со години да ги преживеам економските и социјални турбуленции", додаде големата холивудска актерка која во својата долга, речиси четириесетгодишна кариера, никогаш не дозволи да биде ставена во калап. Интересно е дека Сарандон успева да остане своја, независна, да има голем кредибилитет кај публиката, а сепак и понатаму да добива улоги во строго контролираниот Холивуд.

За нејзиниот кредибилитет кај публиката таа, пак, како заслужни ги гледа своите политички погледи. Имено, како што нагласи Сузан Сарандон, без оглед што е амбасадор на добра волја на ОН, таа се чувствува пред се` како гласноговорник на своите политички убедувања меѓу кои е и кршењето на стеретипите во портретирањето на неамериканските карактери, а особено на Арапите. Познато е дека долго време е политички активна и дека има голем придонес во неколку организации кои се борат за здрава животна средина, за социјална и економска правда. Таа дава голема поддршка во борбата за човечки права, моментно е и амбасадор на добра волја на ОН, а работи и во канадскиот комитет на УНИЦЕФ. Тоа беше особено нагласено во Каиро, бидејќи фестивалот се приклучи кон прославата на 60-годишнината од Декларацијата за човечки права, а Сузан Сарандон доби „Златна пирамида" за својот придонес кон светскиот филм, но и за својот придонес во креирањето подобар свет. А тој подобар свет, според убедувањата на Сузан Сарандон, дефинитивно ќе го донесе изборот на Обама, за кој таа силно верува дека ќе ја промени Америка, но и Холивуд.

Во Каиро се одржа и симпозиум на тема „Филмот како платформа за човечките права". Симпозиумот беше многу интересен, собра огромен број посетители и на него можеа да се слушнат запрепастувачки податоци. Како тој што го кажа египетската актерка Јусра дека во Каиро бројот на децата на улиците достигнува три милиони. Таа зборуваше за неколку локални телевизиски серии кои го третираат тој проблем, нагласувајќи дека човечките права се потребни дури и за тие деца кои живеат на улиците бидејќи животот е уште посуров од фикцијата. Индиската критичарка рече дека дури 25 проценти од боливудскиот филм е посветен на рефлектирање на човечките права низ многу теми посветени на искористувањето на децата, како и на насилството спрема децата и спрема жените.

Американскиот режисер Мајкл Давид зборуваше дека во неговиот нов филм се занимава со еден корумпиран актер кој присилува девојче на проституција и дека неговата цел била да алармира дека сиромаштијата, гладот и едноставните потреби ги тераат луѓето да прават злосторства дури и кога тоа се коси со нивната хумана природа. Додека египетскиот актер Махмуд Кабил многу вознемирено зборуваше за своето искуство односно за искуството на неговите деца кои живеат во САД и кои секојдневно се соочуваат со тоа дека арапските и муслимански ентитети се сметаат за терористи. На крајот Лејла Текла, која е на чело на Комитетот за човечки права на ОН, нагласуваше колку е важна улогата на уметноста и на филмот, чиј приоднес е огромен бидејќи, како што рече „една слика може да направи многу повеќе од илјада зборови".

Овде ќе ја откриеме и наградата на критиката „Фипресци" иако фестивалот уште не е завршен. Интернационалното жири, во кое беше и авторот на блогот, ја додели својата награда на шпанскиот филм „Враќање во Хансала" на режисерката Чус Гутиерез. Станува збор за една прекрасна приказна на откривање на паралелни светови, кои живеат едни покрај други, а воопшто не се познаваат. Покрај тоа, приказната со илегалните имигранти е секогаш актуелна во тој дел на светот, многу животна, многу реална и тешка. Чус Гутиерез иако Шпанка родена во Гранада, оваа тема ја обработува многу добро нагласувајќи го безизлезот во кои се наоѓаат овие луѓе, апсурдните правила кои не им даваат никаква права да излезат од своите затворени и безнадежни светови и незаинтересираноста за вистинската судбина на имигрантите на оние кои се од другата страна.

Гутиерез многу топло ја прераскажува приказната за Лејла (Фара Хамед) која ќе се врати во своето село Хансала во Мароко за да го донесе телото на брат и`, кој не успева илегално да пристигне во Шпанија загинувајќи заедно со целата група кога нивниот брод ќе се преврти. Хансала е место кое е надвор од овој свет, во кое не вирее ништо и нема никаква надеж, освен прекрасни, едноставни и топли луѓе, кои умеат да сочувствуваат и да ја препознаат човечката болка за разлика од некои други. „Враќање во Хансала" е автентична, едноставна, но многу силна приказна која без осуда, всушност, ги прикажува небулозите на времето поради кое се уште потешки судбините на оние кои и онака немаат никакви изгледи.

Во главната програма видовме уште неколку многу интересни филмови, меѓи кои се данскиот „Играчи" и белгискиот „Прекратена слобода" за кои веќе пишувавме, како и рускиот „Исчезната империја" на Карен Шахназаров. А „Златните пирамиди" ќе бидат доделени на затворањето на фестивалот на 28 ноември во огромното раскошно здание „Опера хаус". (27.11.2008)

Атмосферата на фестивалот во Каиро (Cairo Film Festival atmosphere)

„Златни пирамиди" за сите американски ѕвезди

Филмскиот фестивал во Каиро е грандиозен и исклучителен настан во се', освен во филмот

Фестивалот во Каиро се разликува од сите други фестивали, исто како што и Каиро е дефинитивно единствен град во секој поглед. На самото отворање на овој голем филмски фестивал се чини дојдоа сите ѕвезди кои годинава беа поканети на фестивалот: Сузан Сарандон, Голди Хоун, Курт Расел, Џулија Ормонд, како и помладата Алисија Силверстоун и Присила Присли. Покрај тоа, фестивалот го отвори најголемиот египетски актер, ветеранот Омар Шариф, па сепак, и покрај многуте врачени ’пирамиди’ за придонес во филмот и почест за гостите, кои секако му дадоа тежина на фестивалот, неговото отворање помина во строго протоколарна и млака атмосфера. Ништо не промени ни настапот на шпанскиот цигански бенд и нивното шоу, со оглед на тоа што Шпанија годинава е земја во фокусот. Она што е неверојатно е што овој фестивал ги имаше сите адути за гламурозно и незаборавно отворање, но изгледа дека тој може да понуди се` што не можат другите, но не и вистинска фестивалска атмосфера.

Имено, фестивалот во Каиро има навистина многу пари, а со оглед на тоа што станува збор за 32. издание, и многу искуство, но сето тоа баш не се виде ниту на отворањето, а не се гледа ни на фестивалот генерално, но овде мислејќи само на фестивалската атмосфера. Бидејќи, во се` друго фестивалот е пребогат. И во поглед на програмата, и во поглед на случувањата и кога станува збор за ѕвездите, кои ги има во голем број и тоа не само американски. Неговото богатство се гледа во тоа што може да донесе навистина големи имиња и да понуди фантастично гостопримство, но не и да ги искористи за да си додаде гламур и да направи малку поголема фама која му е потребна на еден ваков грандиозен настан од А категорија, кој наедно се одржува на едно од највозбудливите места на светот.

Гостопримството и условите кои фестивалот ги нуди се неверојатни и се на многу високо ниво. Хотелите се фасцинантни, енормно луксузни и сите се сместени во централниот дел на самата река Нил. Се е многу богато, преполно со настани и забави, со фантастична грижа за гостите на кои на располагање постојано им се бродови, мали и големи автобуси, џипови или лимузини обезбедени од спонзорот на фестивалот „Мерцедес". Понудите за шетање низ градот, за посета на пирамидите и сфингата, за посета на египетскиот музеј, на стариот град на Каиро, на Академијата за религии и што уште не, се многубројни. Гостите на фестивалот само треба да отидат во собата за гости и да кажат каде сакаат да шетаат и веднаш ќе им биде обезбеден автомобил и шофер кој ќе ги однесе каде сакаат и колку време сакаат. Понудите за забави и свечени вечери се исти, африканска ноќ, шпанска ноќ, француска вечер, источна вечер...

Фестивалот е навистина единствено доживување во се`, освен кога станува збор за филмот. Иако програмата е огромна и пребогата и тоа е навистина некаков чуден феномен. Во Каиро годинава има над двесте филма распоредени во над десетина секции, чии проекции се одвиваат во повеќе од десет киносали разместени низ целиот град. Публика има, иако не премногу, а посебно е дека на фестивалот работи огромна екипа млади луѓе кои навистина на секаков начин се трудат да ви помогнат. Се чини дека сите кои работат на фестивалот имаат голем респект и свест за важноста на неговото одржување, што е случај не само на фестивалот туку и во другите културни институции, како музеи, галерии и друго, каде гостите на фестивалот имаат посебен третман. Публиката е претежно млада и интересно е дека можат да се видат многу млади девојки со шамии и со фармерки како доаѓаат во кино сами во ноќните часови. Овде се` е неверојатно и се` е незаборавно.

Но, да не заборавиме дека, сепак, станува збор за филмски фестивал. Програмата е огромна, со над двесте филма кои прават еден интересен пресек на новата светска продукција, водејќи сметка да се застапени огромен број земји и буквално сите страни на светот. Главната програма носи 18 филма од 17 земји , бидејќи две се од Шпанија, земјата која годинава е специјален гостин и чија почест опфаќа и голема ретроспектива. А, од филмовите кои ги видовме, а кои се во трка за „Златна пирамида", овде ќе издвоиме само три, белгискиот „Прекратена слобода", грчкиот „Ел Греко" и данскиот „Играчи". Белгискиот филм на Јан Верхејен е многу интелигентна приказна за еден млад новинар полн со идеали и позитивна енергија. Но, неговиот живот сосем ќе се смени додека пишува и ги следи имигрантските приказни, судирајќи се со предрасудите и со навидум невидливите проблеми на модерното урбано општество. Авторот на многу интересен начин ги испреплетува настаните зборувајќи објективно и реално за врежаните сфаќања од двете страни, акцентирајќи ги многу неочекувано сите небулози на современото живеење.

„Ел Греко" на повозрасниот Јанис Смарагдис е една силна епска приказна за борбата и погледите на славниот сликар, кој ќе и се спротивстави на шпанската инквизиција. Филмот е направен многу добро со одлично сценарио и водење на приказната, со впечатливи карактери, со музиката на Вангелис и што е најважно, раскажан е преку безвремените слики на Ел Греко. Додека најинтересното изненадување го донесе младата данска авторка Пернила Фишер Кристенсен, на која ова и е втор игран филм. Со првиот „Сапун" таа освои две награди во Берлин, Гран-прито на жирито и наградата за деби. „Играчи" е филм за прекрасната Аника и нејзината мајка, кои држат училиште за танцување. Аника ќе се вљуби во еден електричар, воздржан, тивок и мистериозен човек. Набрзо тој ќе и се довери дека бил во затвор за силување. Пернила Фишер успева многу точно да ја долови бурата од емоции која се случува кај Аника, и осцилациите во нејзиното расположение кои влијаат на се` околу неа, на школата, на децата, на односот со нејзината мајка. Кон тензијата во филмот исклучително придонесува и силната улога на Трине Дурхолм, внесувајќи не` лесно во приказната и водејќи не` до нејзината емотивна и, иако проследена си инспиративна музичка точка, многу реална завршница.

Фестивалот завршува на 28 ноември, а од познатите ѕвезди уште се очекува доаѓањето на Чарлиз Терон и на Мира Сорвино. (24.11.2008)

Жирито на критиката „Фипресци“ на Фестивалот во Каиро 2008 (Fipresci Jury on the Film Festival in Cairo 2008)

Сунчица Уневска член на жирито на Фестивалот во Каиро

Авторот на блогот Сунчица Уневска, која работи како новинарка и филмска критичарка во дневниот весник „Утрински весник“, ќе биде член на жирито на критиката на Интернационалниот филмски фестивал во Каиро, Египет, (18-28 ноември). Фестивалот е меѓу фестивалите од А-категорија акредитирани од интернационалната федерација ФИАФ.

Фестивалот во Каиро е најстар филмски собир на Средниот Исток и се смета за мост меѓу земјите од Средниот Исток, Медитеранот и африканскиот континент. Фестивалот е фокусиран на интернационалната комуникација и на разбирањето меѓу нациите, како и на развојот на египетската, арапската и африканската филмска индустрија.

Заедно со Уневска во жирито се и најнаградуваната романска критичарка Магда Михалеску, египетскиот ветеран Ахмед ал Хадри, кој е и основач на Фестивалот на документарен и на краток филм во Каиро, рускиот автор на сценарија и режисер на документарни филмови Александар Киселев и Французинката Магали ван Рит, која подолго време е член на екуменското жири на Канскиот фестивал. Инаку, досега Уневска била член на жирито на критиката и на хрватскиот фестивал во Мотовун и член на жирито на првиот Фестивал на француски филм во Охрид. Преку учеството на фестивалите таа работи и на промоцијата на македонскиот филм во светот, а две години е и програмски координатор и еден од селекторите на Фестивалот на европски филм „Синедејс" во Скопје.

Филмски фестивал Каиро 2008 (Film Festival Cairo 2008)

Сузан Сарандон и Чарлиз Терон на фестивалот во Каиро

Триесет и второто издание на Интернационалниот филмски фестивал во Каиро носи над 200 филма и огромен број гости. Во трка за „Златна пирамида" се 18 филма, а годинешните почести се резервирани за Сузан Сарандон, Џулија Ормонд, Курт Расел и мексиканскиот режисер Артуро Рипштајн

Триесет и второто издание на големиот Интернационален филмски фестивал во Каиро, Египет, кој се одржува од 18 до 28 ноември, ќе донесе над 200 филма и огромен број ѕвезди. Годинава во Каиро се очекуваат Сузан Сарандон, Чарлиз Терон, Голди Хоун и Курт Расел, Џулија Ормонд, Мира Сорвино, а почесен претседател на овој фестивал е една од најголемите арапски и светски ѕвезди, ветеранот Омар Шариф. Интересно е дека годинава фестивалот ја одбележува 60-годишнината од Декларацијата за човекови права, и освен што има цела програма на филмови и награди посветени на темите поврзани со човечките права, многу од гостите исто така се тука токму поради нивната поврзаност со УНИЦЕФ и нивното силно залагање за одбрана на човечкото достоинство. Како на пример, Сузан Сарандон, која е амбасадор на добра волја на УНИЦЕФ или Чарлиз Терон која од страна на Бан Ки Мун е прогласена за амбасадор на мирот на ОН и која е многу активна во борбата за спречување на насилството спрема жените.

Филмскиот фестивал во Каиро, кој постои од далечната 1976 година, е најстариот фестивал на Средниот Исток, кој го инспирирал основањето на уште седум други филмски фестивали во овој дел на светот. Она што е најважно за овој фестивал од високата А категорија, е акцентирањето на интернационалната комуникација и разбирањето меѓу нациите. Со оглед на неговата местоположба фестивалот е фокусиран и придонесува за развојот на египетската, арапската и африканската филмска индустрија.

Што се однесува до програмата, фестивалот во Каиро има дури 12 секции, три натпреварувачки програми (интернационална, дигитална и арапска), посебна посвета и симпозиум за дигиталните филмови, годинава најголемата почест е резервирана за специјалниот гостин Шпанија, а од ова издание ќе почне со работа и големиот филмски маркет. Интернационалната натпреварувачка програма има 18 филма, од кои 14 се европски, а четири доаѓаат од Аргентина, од Јапонија, од Кина и од земјата домаќин, Египет. Од европските земји само Шпанија е застапена со два филма, а со по еден филм ќе бидат претставени и: Франција, Германија, Белгија, Унгарија, Грција, Турција, Литванија, Италија, Швајцарија. Од познатите автори во трка за „Златна пирамида" се и Русинот Карен Шахназаров со филмот „Исчезната империја", Пернила Фишер Кристенсен од Данска со филмот „Играчи", како и Исмаил Мурат од Египет со „Денот кога се сретнавме".

Дигиталниот филм и неговиот развој имаат значајно место на египетскиот фестивал. Во дигиталната програма годинава има 14 филма, а само еден доаѓа од овој регион. Станува збор за хрватскиот филм „Зад стаклото" на Зринко Огреста, кој својата премиера ја имаше на фестивалот Карлови Вари во главната програма, а на фестивалот во Мотовун ја освои наградата на публиката.

Посебни програми Каиро има и за арапскиот филм, за филмовите од африканскиот континент, за темите поврзани со човековите права, за исламот во интернационалните филмови, а најголемата ретроспектива е предвидена за шпанскиот филм, за неговата брилијантна традиција, но и за делата на новите генерации. Меѓу шпанските филмови е и „Сиропиталиште" на Хуан Антонио Бајона, кој влезе во трката за годинешната европска филмска награда, потоа „Враќање" на Педро Алмодовар и омнибусот „Невидливи" на неколку автори, меѓу кои се и Изабел Коксет и Вим Вендерс.

А веќе афирмираните нови филмови и автори се застапени во програмата насловена „Фестивал на фестивалите", во чии рамки ќе се прикажат: албанскиот „Мао Це Тунг" на Бесник Биша, бугарскиот „Претскажување" на Зорница Софија, данскиот „Оди во мир, Џамил" на Омар Шаргави, исландскиот „Астропиа" на Гунар Гудмундсон, романскиот „Буги" на Раду Мунтеан. Додека вон конкуренција доаѓаат провокативните филмови: „Гомора" на Матео Гароне и „Во дивината" на Шон Пен, како и неколку ветерани: Кустурица, Горан Марковиќ, Кен Лоуч и Нури Билге Џејлан.

Авторските почести годинава се резервирани, првенствено, за големиот египетски автор кој почина неодамна, Јусеф Шахин, потоа за револуционерниот мексикански автор Артуро Рипштајн, како и за актерските ѕвезди: Сузан Сарандон, Џулија Ормонд, Голди Хоун и Курт Расел. Инаку, од познатите имиња во Каиро се очекува да дојдат и Алиша Силверстоун, како и познатата сопруга на Елвис, Присила Присли. Додека за наградите ќе одлучуваат жирито предводено од шпанскиот режисер Иманол Урибе, жирито на критиката „Фипресци", како и две специјални жирија за арапските и за дигиталните филмови.

Бал-кан-кан (Bal-Can-Can)

Балканот без негативниот предзнак балкански

Кон „Бал-кан-кан“, режија и сценарио: Дарко Митревски; фотографија: Суки Меденчевиќ; музика: Кирил Џајковски; улоги: Владо Јовановски, Ѕвезда Ангеловска, Тони Михајловски, Адолфо Марџота, Јелисавета Сабљиќ, Бранко Ѓуриќ, Верица Недеска; Македонија/Италија 2004 година

Филмот „Бал-кан-кан“ токму како што е и неговиот наслов успева да направи „папазјанија“ односно сосем реално да ја постави целата состојба на Балканот, а тоа да го спакува така што да има свое течение, организација и заокруженост. И не само актуелната балканска состојба, туку Митревски ќе оди подалеку, па во својот филм сосем ненаметливо ќе исцрта неколку нивоа каде што метафорично се судираат старото и новото време, предрасудите и нивната „непроменливост“, балканскиот менталитет и целата испревртеност на нештата, проткајувајќи ја низ сето тоа и сопствената филмофилија со која истовремено и си поигрува, но и прави и посвета на еден сосем невообичаен начин.

Интересно е тоа што филмот во сето тоа ја има својата целина, својата совршена целина во чии рамки тече една слатко-горчлива комедија, но во чија заднина има силна содржина на која авторот впрочем не инсистира, напротив. Неговиот пристап кон овој филм е сосем непретенциозен нудејќи ни една симпатична, едноставна комедија која всушност е многу богата со значења и метафори, но која нема никаква намера да ве убеди во тоа. Имено, Митревски не коментира, не попува, не филозофира, тој едноставно си игра и тоа жестоко, отворено и без задршка одејќи пред се` на тоа филмот да допре до публиката, а се` останато е прашање на избор, на став, не гледање на нештата. Се` останато е сечие право на свој начин да се пресмета или да не се пресмета со она што го опкружува.

Со тоа што „Бал-кан-кан“ се простира низ сите балкански простори тој веќе ја покажува својата амбиција - да биде филм кој ќе проговори за човекот, да биде дело кое ќе отиде многу подлабоко, кое ќе ја сублимира во себе традицијата, менталитетот, обичаите, но и апсурдот и иронијата, да биде дело кое ќе го наслика Балканот но не низ географската туку низ човечката мапа давајќи му со тоа многу поуниверзално значење. Неговата интенција е еден балкански епос, забавен, откачен, невозможен и нереален, но место кое совршено ќе ги отслика реалните состојби. И Митревски успева низ сите овие балкански простори да проговори за нештата кои се слични, а сепак ја носат секој својата специфика.

Тој го спојува Балканот, но и го раздвојува токму во духот на новото време, кое не може да остане надвор, но не може ни да ја задржи внатрешноста. Навидум комични, но станува збор за исклучително силни сцени, кои од една страна го доловуваат целиот апсурд, но од друга успеваат во целата таа „мешаница“ да проговорат и за поединечните трагични судбини фатени во вителот на целосната бесмисла. Над се`, во целото свое патешествие тој сепак ќе ја постави Македонија или можеби Балканецот преплашен од се` што му се случува, за од својот пат, кој е многу точно исцртан поминувајќи низ различни фази, да се врати сосем изменет. Како што всушност ќе му претскаже баба Зумбула, која е спојката меѓу старото и новото, која е симболиката во неговиот сон, меѓата после која веќе ништо не може да биде исто. Ист е веројатно само менталитетот, оној неуништлив, единствен менталитет на кој Митревски гледа со симпатија, порачувајќи дека новото време не значи негација на сопствениот идентитет туку негова надградба.

Водејќи го многу духовито, дури и урнебесно филмот, Митревски во него ќе вметне многу цитати, симболи и ликови истовремено како да сака да не се пресмета со старото, напротив, токму од него да црпи и на него да се надгради. Тој успева тука да направи своевидна посвета и на своите филмски херои, на филмските пораки и предрасуди и со тоа својот филм да го направи многу поуниверзален бидејќи Балканот не е ништо друго, туку дел од светот, дел од еден универзум, дел од филмската слика, дел од меморијата... Навидум, а и во жанрот на комедијата, „Бал-кан-кан“ со својот пародичен пристап и со своето раскринкување на балканскиот идентитет и на сето она што се подразбира под него, е многу повеќе од тоа. Со други зборови, „Бал-кан-кан“ е многу комплексен филм, со автентична сценографија, со вешто вклопена костимографија и многу ефектна, сугестивна надградба во музиката на Џајковски, во која на совршен начин функционираат старото и новото. Филмот има добра фотографија, многу прецизно водена и извонредна режисерска структура.

„Бал-кан-кан“ е дело со повеќе значења во себе, дело кое се претвора во своевиден омаж, во своевидна посвета на Балканот, на се` она што тој значи во позитивна и во негативна смисла, на се она што било и е дел од него, но и на сето она што Балканот го прави одбивен или примамлив. Ова е дефинитивно многу прецизно подготвен проект иако на прв поглед делува многу лежерно. Факт е дека Митревски со ова дело успева да ја покаже својата зрелост како филмски автор и да направи дело по урнекот на неговите омилени вестерни, дело кое ги има сите елементи да биде комерцијално, но кое од друга страна носи голема комплексност во себе.

„Бал-кан-кан“ е дело на своето време и дело кое извира од своето поднебје што можеби ќе биде тешко со целата метафоричност да допре до луѓето кои не се запознаени со овој менталитет, со оваа традиција и историја. Тоа нема да го направи помалку гледлив, но може да го спречи вистинскиот допир, вистинската комуникација и порака, што би било штета и што е можеби единствената замерка за овој филм. Бидејќи Митревски, заедно со извонредните актери, мислејќи првенствено на Владо Јовановски, Ѕвезда Ангеловска, Тони Михајловски и Алфредо Марџота, кои играат со една фантастична природност, но мислејќи и на сите епизоди, помали или поголеми, вклопени многу успешно во филмот. Митревски успева да направи добар филм, автентичен, изворен, успева во него да ја раскаже балканската приказна, филмски, ведро, оригинално, без нималку патетика. Онака како што не сме научиле да гледаме на работите, отворено, докрај искрено и без скриени намери. „Бал-кан-кан“ е една непретенциозна лекција, дека Балканот е нешто многу повеќе од Балкан или дека тоа е Балканот само треба на него да гледаме без негативниот предзнак балкански. (13.02.2005)

Илузија (Mirage)

Илузија во која повеќе никој не верува

Кон „Илузија“, режија: Светозар Ристовски; сценарио: Светозар Ристовски и Грејс Леа Троје; фотографија: Владимир Самоиловски; музика Клаус Хундсбихлер; монтажа: Атанас Георгиев; улоги: Марко Ковачевиќ, Владо Јовановски, Елена Моше, Славица Манаскова, Мустафа Надаревиќ, Никола Ѓуричко, Дејан Ачимовиќ, Бајруш Мјаку; Македонија 2004 година

Македонскиот филм „Илузија“ ја раскажува приказната за малиот Марко (Марко Ковачевиќ) и неговиот тажен затворен свет, обидувајќи се во неа да ја проицира целата несреќа и безнадежност на нашето реално живеење, целиот социјален и морален пад на човекот и неговото очајно фаќање за сламка, па колку и да е таа илузорна. Во неа Светозар Ристовски, иако е тоа класична стрејт приказна, ќе се обиде да ја проицира судбината на обичниот народ, ќе се обиде да проговори за нејзината клаустрофобичност и безизлез. Дури и повеќе од тоа, бидејќи тогаш кога човекот се обидува да најде излез потонува уште подлабоко.

Со други зборови, „Илузија“ во себе има многу од реалноста која не опкружува, и во надворешноста, но и во поглед на внатрешните превирања, очекувања, надежи, страв, инерција. Имено, тоа е приказна која извира од ова поднебје, од овој народ, од овие обичаи, од овој живот, ако тој така може и да се нарече. Марко е оној кој ни крив ни должен ќе стане жртва на својата околина, на нејзината бесчувствителност, затвореност во себе, на нејзиното незадоволство и немање излез. Марко е ликот во кој истовремено треба да се рефлектира целиот живот и пад, целата надеж и очај, целата несреќа и немоќ. Во него треба да се сплотат целата тага и невино очекување, детската растрепереност и постојаното изневерување, целата илузија и безизлез, онаа илузија во која повеќе никој не верува...

Зошто велиме дека станува збор за стрејт приказна? Приказната за Марко, кој е навистина силно сугестивен во својата несреќа, Ристовски ја раскажува доследно, но така пренагласено и екстремно исцртувајќи го неговиот (неминовен) од надолу што не останува место за никаков поттекст, за никакво друго значење од зацртаното, за никаква комплексност која би можела оваа приказна да ја збогати. Едноставно, Марко се наоѓа и се врти во својот калустрофобичен свет толку извесно и шематски, па на гледачот не му останува што да очекува бидејќи се` се знае однапред. Затоа, по извесно време филмот станува здодевен за следење. Иако самиот Марко, како и визуелноста и сугестивноста на филмот, сепак, се пресудни за ова деби на Ристовски да го изгледате докрај.

Овде не станува збор за лош филм, туку за филм кој е воден многу „едноставно“, во еден единствен правец, без никакви алузии или метафори, без сложеност или изненадување, без осцилации. Авторот инсистира на несреќата, на тагата, на онаа народната „кога целиот свет ќе се урне врз плеќите на Марко“, инсистира на неговата улога на жртва во секој поглед.

А токму тој пристап создава и друг проблем, односно и ја одзема животноста на оваа приказна. Имено, ако сакаме да ја следиме приказната на едно дете, ако сакаме да станеме дел од неа или со неа да сочувствуваме, тогаш таа секако треба да биде реална. А тоа значи, да го видиме детскиот свет онаков каков што навистина е за да му поверуваме, да го видиме во целата негова болка и тага, да го видиме реалниот (инстинктивен) обид за бегство од неа, да ја видиме тегобноста наспроти наивноста, да ги видиме несреќата и залудната невина верба во среќа. Со еден збор да го видиме и почувствуваме животот, се разбира детскиот.

Вака, како што е воден овој филм, со целото инсистирање на црно, црно и само црно, Марко станува своевидна жртва и на овој филм, а не нејзин вистински протагонист. Тоа ја исклучува публиката од поистоветувањето, од изневерувањето, од надежта, од очекувањето, бидејќи за нив едноставно нема место.

Тоа е она што се однесува на приказната поточно на сценариото (кое го потпишуваат Ристовски и Грејс Леа Троје), додека ако говориме за режијата, за сликата и за филмската целина, ова остварување е солидно направено, особено со оглед на тоа што ова, сепак, е деби на Ристовски. Тој успева визуелно (со помош на снимателот Владимир Самоиловски) да ја долови целата несреќа на Марко преку сликата, ако не преку приказната, успева во неа да ја долови чувственоста и можноста за поистоветување која недостига во нарацијата. Истото се однесува и на автентичноста на приказната, на сценографијата и на целината која авторот успева да ја заокружи. Тоа е нејзината посилна страна, која го прави ова дело симпатично и реално, и која му ја дава донекаде моќта за проекција, за која зборувавме на почетокот.

Проекција во која тој ќе ја наслика нашата современост, онаква каква што е, апсурдна во нејзината веселост, иронична во нејзината верба, бесмислена во нејзиното соочување со светот околу себе. Силната страна на овој филм се и неколку улоги, но не и сите замислени ликови во него. Со други зборови, силната страна на овој филм ја исцртуваат Марко Ковачевиќ, Владо Јовановски, Мустафа Надаревиќ и Дејан Ачимовиќ. Да појасниме, не станува збор за тоа дека другите улоги се слабо одиграни, туку станува збор за неубедливост на одредени ликови, на тоа како се водени во самата сценаристичка предлошка. И тоа, пред се`, женските ликови во семејството на Марко, потоа неговиот замислен лик Парис и ликовите на децата (особено на сцените на часовите) односно бандата која го малтретира Марко.

Интересно е дека овој филм го карактеризираат сосем необични контрадикторности. Бидејќи, наспроти одредена автентичност, тој е полн со многу неприродност и безживотност на ликовите, со многубројни такви сцени во филмот, како и со неможноста да ве вовлече во него и покрај доследноста, па и покрај правата линија со која е прераскажана приказната. Ако илузијата треба да биде синоним за надежта поточно за загубената надеж, тогаш овој филм дефинитивно станува дел од неа. Можеби не целосно, но во тоа и е моќта на илузијата, да вети и да се стреми, но сепак да не остави изневерени. (13.04.2005)

Мемоарите на една гејша (Memoirs of a Geisha)

Мистеријата на Ориентот останува мистерија

Кон „Мемоарите на една гејша“; режија: Роб Маршал; сценарио: Робин Сисорд; фотографија: Дион Биби; музика: Џон Вилијамс; улоги: Зији Занг, Мишел Јео, Гонг Ли, Сузука Ого, Кен Ватанабе, Кери Хигојуки Тагава; Мако, Того Игава; Јапонија/Англија 2005 година

„Мемоарите на една гејша“ е филм кој и е целосно посветен на уметноста на живеењето, на убавината, на формата, на надворешноста. Овој филм кој говори за јапонската култура, а го потпишува американскиот режисер Роб Маршал, се обидува да навлезе во тајните, да ги долови сенките, како што вели самата гејша која низ целиот филм ја раскажува својата животна приказна, да ја дофати мистеријата на Ориентот, мистеријата зад која се крие вистинската гејша, но и многу повеќе од тоа.

Роб Маршал ќе се фати во мрежата на раскажувањето, во прекрасната исповед на славната гејша Сајури (Зији Занг) пристапувајќи му на сето тоа со една одредена филозофија на живеењето, со многу емоции и тага. Но, и со голема дистанца барем кога зборуваме за суштината, за длабочината на корените, за културата чие срце или средиште не е толку лесно да го пронајдете во целиот тој лавиринт што во себе носи многу повеќе од кажаното или видливото, многу повеќе од силните, но запретани емоции.

Токму затоа „Мемоарите на една гејша“ е филм кој визуелно е направен прекрасно, на кој му е посветено многу во креирањето на надворешноста, но филм кој и покрај својата посветеност и прецизност делува здодевно поради недостатокот на вистинска позадина или поради неможноста да се биде во дослух со неа. Интересно е дека Роб Маршал на оваа приказна и пристапува многу едноставно, да не речеме наивно, потпирајќи се на раскажувањето на Сајури, но при тоа заборавајќи дека светот на гејшата е многу повеќе од тоа. Дека во него е испреплетена големата традиција, дека во него лежи целата филозофија на една култура, еден поинаков поглед на свет, една поинаква уметност во размислувањето воопшто, дека тоа е свет кој има свои непишани закони, чија смисла честопати се наоѓа токму во неискажаното, во невидливото, токму меѓу редовите на бестселерот на Артур С. Голден.

Неговиот пристап и пренесување на платното на животот на Сајури, од една страна, изобилува со прекрасно обмислена надворешност, но во која, од друга страна, и покрај сите емоции недостига вистинската суштина која мора да се долови, да се почувствува, која мора да биде содржана во зборовите, но уште повеќе надвор од нив. Зборовите заведуваат, токму онака како што гејшите ја совладувале умешноста на разговорот, умешноста во комуникацијата и однесувањето, умешноста на моќта да ве восхитат со својата мудрост, интелигенција, со своите погледи и гестови. Но, пред се`, со вроденото чувство кое вистинската гејша мора да го има или да го пронајде во себе, а чии корени одат многу, многу длабоко под површината.

„Мемоарите на една гејша“ или мемоарите кои Роб Маршал ќе се обиде да ни ги долови на екранот не оставаат рамнодушни и на дистанца бидејќи убавината, сепак, не е доволна. Па дури ни оној свет кој животот на гејшите го претвора во игра, игра која можеби не ја сакаат и во која не уживаат, но од чии правила и моќ да ги совладаат зависи нивниот живот кој, секако, е далеку од игра.

Мистеријата на Ориентот сигурно во себе крие многу остварени и неостварени соништа, безброј неостварени љубови, многу тага и несреќа, но едно е сигурно, дека не можете несреќата едноставно да ја сведете на неможноста на гејшите да бидат вљубени и да се препуштат на своите емоции. Тоа го прави Роб Маршал осиромашувајќи го дури и сопствениот обид да проговори за уметноста на живеењето. Тој во суштина прави класичен американски филм, иако во надворешноста се обидува да ни ја долови вистинската јапонска приказна, да не речеме јапонската култура.

Не дека овој филм нема силни моменти или вознемирувачки сцени, но факт е дека ве остава надвор, не успевајќи да ве вовлече, не успевајќи да ви ја долови неговата сила, злокобност, длабочината на неговата емоција, борба, среќа или несреќа, успех или неуспех, не успевајќи и покрај целиот говор и мудри забелешки да ве поучи, да ве натера да осознаете, а уште помалку да разберете. На некој начин моќните актери во овој филм, предводени од Зији Занг, Мишел Јео, Гонг Ли, Кен Ватанабе и Кери Хигојуки Тагава, остануваат недоволно искористени во овој формален пристап кој повеќе се потпира на раскажувањето отколку на преоткривањето на она што лежи во суштината на самата нарација.

Животот на гејшите Роб Маршал ќе се обиде да ни го прераскаже преку несреќната судбина и неостварените љубови, и тоа веројатно е неговата грешка, бидејќи така сфатена целата оваа филозофија на живеењето ја губи својата смисла и се претвора во мелодрама. На крајот на филмот, сакале или не, ја чувствувате празнината бидејќи мелодраматичноста е далеку од комплексноста на вистинското живеење, камоли од неговата филозофија. Да ги сведете гејшите и нивната несреќа на неостварени љубовни приказни е навистина осиромашување на суштината, и тоа во овој филм не остава рамнодушни, без оглед на обидот да се допре или навести посебноста на јапонската култура.

Тој недостаток во ваквиот контекст, кога говориме за животот на гејшите, за засебноста на нивниот свет и моќта на уметноста вплетена во него, едноставно се чувствува, се наметнува, ве предизвикува и не можете а да не ја почувствувате празнината што овој пристап на филмот ја носи. Целата убавина доловена во него е недоволна без внатрешната сила, која извира од говорот на гејшата, чии силни пораки сепак остануваат непрочитани. Уметноста на гејшите се крие зад целата умешност да ве заслепат со убавина, елеганција и совршенство, таа се крие во мудроста и моќта да се види и пренесе срцевината на нештата. (9.03.2006)

Остров (The Island)

Островот на (не)совршенството

Кон „Остров“, режија: Павел Лунгин; сценарио: Дмитри Соболев; фотографија: Андреј Зегалов; музика: Владимир Мартинов; улоги: Пјотр Мамонов, Виктор Сукоруков, Дмитри Дјузев, Јури Кузнецов, Викторија Исакова, Нина Усатова; Русија 2006 година

Деветтото издание на Мотовунскиот филмски фестивал се затвори со рускиот филм „Остров“ на Павел Лунгин, меѓутоа токму поради тоа што овој филм беше прикажан на самиот крај, а и поради тоа што не беше дел од официјалната интернационална натпреварувачка програма, се чини, дека ова исклучително остварување не го доби вниманието кое го заслужува. Навистина, годинава во Мотовун главната програма беше многу силна и имаше голем број силни и комплексни остварувања, па сепак „Остров“ се издвојува по многу нешто.

Павел Лунгин во својот главен лик, отец Анатолиј (Пјотр Мамонов), ќе успее на волшебен начин да го рефлектира целиот универзум. Бидејќи, контроверзниот лик на отец Анатолиј на многу нивоа ги симболизира животот и смртта, допирајќи го на најсуров начин најлошото во животот и најдоброто во смртта. Животот и неговата опачина, живот во кој не може да се пронајде смислата, не може да се пронајде местото на кое припаѓаме, не може да се пронајде мирот. Но, и смртта, посакуваниот мир кој не може да дојде ако не расчистите со бремето кое го носите во себе.

Отец Анатолиј на својот грб го носи најтешкиот грев, гревот поради предавството, поради убиството на својот капетан за да го спаси својот живот, кога за време на Втората светска војна тие ќе бидат заробени, гревот заради кукавичлукот. Тој грев ќе го одбележи целосно неговиот живот, но и неговата смрт, бидејќи колку и да ја посакува таа не доаѓа. Не, се додека не го прифати животот, бидејќи нивната поврзаност е неизбежна.

Од друга страна, Лунгин фантастично ја насликува малата религиска заедница на островот каде што Анатолиј поминува 30 години, во која на многу едноставен начин ќе долови една фасцинантна лепеза на карактери. Анатолиј, кој ќе се прочуе како видовит и исцелител, е единката која оди наспроти ветрот, тој е се` што една заедница со зацртани правила не може да поднесе. Но, Лунгин низ одлично дозираната доза на хумор ќе го покаже и позитивното и негативното во осамениот манастир на островот, и тесноградоста и ширината, и стравот и отвореноста да се прифати поинаквото, и моќта на верниците и на неверниците, и силата да се верува во излезот и онаму каде што го нема.

На крајот филмот кулминира со иронијата, иронијата која како противтежа секогаш си игра со екстремите. Кукавичлукот на Анатолиј е најсурово казнет, но и простен кога на крајот ќе го добие толку бараниот мир. Неговиот капетан кој всушност преживеал и сега е адмирал, инаку човекот кој не се плаши од ништо, принуден е да бара помош за неговата ќерка која се бори со демони, соочувајќи го таткото со една сосем друга страна на животот, страна која никогаш не сакал да ја види.

Надополнет со мноштво ликови кои доаѓаат кај отец Анатолиј да им помогне, а кои се борат со своите предрасуди и верувања, надополнет со прекрасниот пејзаж на островот, на морето и пространството кои можат да бидат многу студени, но и полни со живот, прекрасни во својот мир и исчекување, го претвораат овој филм во една совршено сложена слика, во која повторно се отсликува целиот универзум со сите контрасти во него. „Остров“ е еден особен филм кој успева да го долови совршенството, да го наслика светот и целата негова комплексност низ едно навидум мало парче несовршенство. (28.07.2007)

Страдание (The Passion of the Christ)

Реалистична смрт, но фиктивен живот

Кон „Страдание“, режија: Мел Гибсон; сценарио: Бенедикт Фицџералд и Мел Гибсон; фотографија: Калеб Дешанел; музика: Џон Дебни; улоги: Џемс Кавизел, Маја Моргенстерн, Моника Белучи, Христо Наумов Шопов; САД 2004 година

Страдањето на Исус Христос со кое Мел Гибсон се занимава во својот филм насловен „Страдание“ претпоставува познавање на сето она што е врзано за ликот на Исус Христос, за неговото учење и страдалничка смрт, како и на сето она на што се базира христијанството. Бидејќи, во него Мел Гибсон не се обидува ниту да ги појасни работите, ниту да ги идентификува ликовите, па ниту тоа да го направи преку алузија или симболика за да можете воопшто да го разберете тоа што им претходеше на страдалничките маки, како и на она што следува - воскреснувањето, што им дава една сосем поинаква смисла.

Ако тргнеме од изјавата на Мел Гибсон дека никој досега не се осмелил да проговори за вистината и да го прикаже вистинското страдање, по гледањето на овој филм се наметнува прашањето за која вистина зборува тој. Бидејќи, приказната за животот на Исус Христос не се состои само од последните 12 часа од неговиот живот и од неговото страдање. А ако се состои, односно ако во нив е содржана суштината и смислата и ако во нив е симболизирана целата жртва за човековото спасение, тогаш неа дефинитивно ја промашил.

Но, тоа не значи дека страдањето на Исус Христос не е прикажано верно, автентично и реалистично, напротив. Но, тие страдалнички маки на кои тој е изложен се многу далеку од појавноста на која се задржува овој филм. Тоа страдање во себе носи многу симболика, носи голема мисија, многу комплексни значења и силна иронија. Покрај тоа, страдањето својата смисла ја има токму во духовната сила на Исус, во нејзината непоколебливост, па дури и фанатизам, во неговото жртвување и, на крајот, во неговото воскреснување, но неа тука не ja гледате освен во неколку бледи моменти, кои се сосем нејасни и недефинирани.

Така, целата суштина симболизирана во неговите натчовечки маки речиси изостанува во овој филм. А ако говориме за „Страдание“ како уметничко дело, тогаш на овој филм дефинитивно му недостига поентата, пораката, му недостига комплетноста и заокруженоста. Тој навистина се користи со флешбекови, но онака како што се снимени (со светлината, чистината и непрепознатливоста), тие повеќе изгледаат како фикција. Додека нивниот избор и она што во тие парчиња е кажано, не создава никаква претстава за духовната моќ на Исус, која го заведува народот и апостолите и во која еврејските свештеници и фарисеи гледаат страшна закана.

Се наметнува прашањето од што се состои филмот на Мел Гибсон, во кој тој очигледно се обидува да биде поинаков и верно да ја проследи Голготата на Исус. Ако од него отсуствува сето она за што претходно говоревме, ако во него отсуствува можноста да видиме во што е големината на Исус, тогаш страдањето се претвора во еден грозен, понижувачки, нечовечен чин кој никого не може да остави рамнодушен.

Дури ни во бесмислениот чин на пресудувањето на Понтиј Пилат (мислејќи тука на споредбата со вагабонтот Варнава) не може да се наѕре големината на иронијата. Исто онака како што овде не може да се види ниту пресудната силина на впечатокот што на Понтиј Пилат ќе го остави одговорот на Исус Христос, кога тој ќе му рече да се брани. Кога Исус и покрај силните болки што ги трпи од претходното ѕверско камшикување, само ќе рече дека Понтиј Пилат нема никаква власт над него од онаа што му е дадена од горе. Никаква закана, никаква духовна сила, никаква моќ нема да препознае Понтиј Пилат во тоа. За жал, човекот кој одигра пресудна улога овде е прикажан како неодлучен и уплашен, крајно несигурен, претворен во една трагична и карикатурална фигура на која одлуката и` е наметната.

Што се однесува до тоа како е направен филмот, мора да се каже дека мајсторски е режиран, дека има одлична фотографија, сугестивна и необична, во која многу ефектно Гибсон ги користи забавените снимки, мудро калкулирајќи колку насилство ќе покаже во една сцена континуирано, колку гледачот ќе може да издржи. Во тие многу прецизно обмислени прекини тој истовремено забавено се фокусира на лицата на присутните, на народот и на одлучните еврејски свештеници, со што ја зголемува сугестивноста во целиот тој ужас што се случува.

Исто така, Гибсон вешто ги акцентира и деталите при падовите и измачувањето на Исус додека го изминува патот на својата Голгота, но од друга страна, се наметнува прашањето за загубеното време на такви детали (како долгата сцена на течење на крв по клинецот) за сметка на кои од другата страна немате ништо. Дури и ако ја прифатиме и ако говориме за реалистичноста, сепак, останува прашањето за неговата цел во акцентирањето на овие детали кои, сакале или не, создаваат чувство дека поентата е во нив. Што се однесува, пак, до визуелното, во кое е силата на овој филм, тој донекаде успева во овие речиси уметнички фотографии , во кои доминира бојата на земјата и белината, а кои се проследени со силна и сугестивна музика, да ја нагласи заканата и неверувањето, заканата за човечката бесчувствителност и морален пад, да ги нагласи ужасот од една и сочувството од друга страна, исто како и ѕверството и човечноста.

Можеби без нагласувањето на христијанството, целта на Мел Гибсон била универзалноста, вистината, вербата и љубовта наспроти ограничувањето и стравот од новото и од неговата сила. Па, сепак, тоа мора да го препознаете, а не да го барате. Филмот треба визуелно да зборува и да испишува, директно или индиректно, а не да очекува тоа да го препознаете меѓу редови. За жал, во филмот на Гибсон ни тоа го нема, бидејќи меѓу редови останува белината во која не се препознаваат трагите. А без нив сликата не може да ја добие својата полнотија.

Гибсон со овој филм докажува дека е добар режисер, но не и сценарист, особено кога на една силна, длабока и многузначна тема, која веќе сама по себе ја носи цивилизациската метафора, ќе и` пријде тенденциозно и ограничено. Тоа е невозможно. Темата мора да се третира чесно за да се доживее во неа вистината или различните пораки и тие да се доловат така да можеме да ги препознаеме или во тој магичен миг во нив да веруваме. Се разбира ако ги има. (20.04.2004)

Репортажа за Бања Лука, Република Српска (Reportage for Banja Luka, Republika Srpska)

Новото време на Бања Лука

Во главниот град на Република Српска беа урнати сите 17 муслимански објекти, кои сега се обновуваат. Тие биле обележје на градот, сметаат бањалучани, и така треба и да остане, бидејќи тоа е дел од неговата историја. Бања Лука и нејзините жители денеска се целосно свртени кон обновување и кон иднината иако со видлив респект кон сопствената историја

Филмскиот фестивал во Бања Лука успеа од две причини: поради љубовта на луѓето кон својот град и поради огромната поддршка од страна на градот. Она што плени и остава силен впечаток кога ќе дојдете во срцето на Република Српска е задоволството со кое населението ви ги отвора вратите на градот, и љубовта која се чувствува во начинот на кој се обидуваат да ви го покажат. Неверојатна е топлината со која говорат за својот град, неверојатно е трпението со кое се трудат да ви помогнат и желбата да ви овозможат да видите и доживеете што повеќе. А тоа го прави овој град од 250.000 жители, кој е инаку втор по големина во Босна и Херцеговина, пријатно место кое не е оптоварено со ништо, а најмалку со блиското минато. Напротив, она што силно се чувствува во Бања Лука е свртеноста на градот и на неговите жители кон обновување и кон иднината иако со нагласен и видлив респект кон сопствената историја.

Во Бања Лука има се`. Иако се живее многу модерно и урбано, сепак, интересно е да се види како паралелно живеат и егзистираат новите кафулиња, рестораните или местата за брза храна, но и старите чаршиски кафеани, бурекчилници и пекарници. Сето тоа е измешано во централниот дел на градот, во кој исто така еднододруго се и раскошните зданија од времето на бановината, новите модерни зданија, но и старите чаршиски куќи и дворови.

Централната улица позната како „Господска“ или „Еврејска“ го има задржано својот стар лик иако надополнет со карактеристичниот стил од крајот на 19 и почетокот на 20 век, додека во нејзината внатрешност опстојува и чаршискиот дел кој потсетува на турскиот период. Интересно е дека таа видлива измешаност на епохите и културите на овој простор некако природно е вклопена и исклучително функционална. Луѓето живеат урбано, но со сите придружни појави на продавање на улица, на поставени тезги на најневозможните места и на продавање на девизи на црно во самиот центар на градот пред влезот на најновите банки.

Ако нешто освојува во Бања Лука, тоа е начинот на кој се` функционира. Младите, како и овде, навистина по цел ден ги полнат кафулињата, но имаат и една голема отвореност кон новото, видлива желба и интерес што повеќе да видат, дознаат, научат. Затоа и не е чудно што на фестивалот, за разлика од кај нас, имаше публика, која редовно остануваше по проекциите за да разговара со гостите. Затоа и не е чудно што во Бања Лука има киносали, а има и мултиплекс, кои функционираат и со редовна кинодистрибуција. Моментно таму играат најновите филмски хитови. А полно е и во Младинскиот центар и во Музичкиот павилјон, каде што се одржуваа работилниците и каде што постојано имаше интересни средби и настани.

Она што на Бања Лука и` успеа, а што не ни успева на нас на фестивалите, е секојдневно на прес-конференциите да има новинари и публика. Не беше преполно, но функционираше. И Младинскиот центар, во кој беше сместена организацијата на фестивалот, функционираше и беше место на дружење преку целиот ден. Иако Бања Лука е два пати помала од Скопје, и иако помина низ многу тежок период, сепак, во неа се чувствува желбата да се оди напред, потребата да се докажат и да го фатат чекорот со светот.

Бања Лука е еден од градовите во Босна и Хецеговина во кој имаше најмалку воени разорувања. Некако, како што велат самите жители, тој остана заштитен, остана како одвоен со некој невидлив ѕид. Навистина, во него биле урнати сите 17 муслимански објекти, но сега се обновуваат. Како што рече еден од водичите, тие биле обележје на градот и така треба и да остане, бидејќи тоа е дел од неговата историја.

Едно од најубавите места во градот, кое ќе ви го препорача секој бањалучанин, е тврдината Кастел која се наоѓа во самото централно подрачје. Кастел била и воено утврдување, чии ѕидишта ја штителе долината на реката Врбас, но во него се пронајдени остатоци и од античкиот, од словенскиот и од турскиот период. Кастел е нивната гордост во која е втиснат духот на древните времиња.

Но, и не само Кастел, интересно е дека младите во Бања Лука се гордеат со многу свои историски и културни споменици, но и многу знаат за нив. Така, кога од фестивалот не одведоа на екскурзија на Крупа на реката Врбас, едно исклучително место сместено меѓу две клисури, самите возачи ни објаснуваа за остатоците од средновековните градови кои биле сместени тука, за познатите слапови, или за манастирот „Крупа" изграден во 12 век.

Посебно место во Бања Лука имаат многубројните спортови врзани со прекрасната природа во околината, со кањоните и долината на реката Врбас. Но, едно од нив се издвојува, а тоа е рафтингот кој ни го овозможија искусните скипери, а кој е посебно доживување. Според условите на Светската рафтинг федерација, кои тие во целост ги исполнуваат, во 2005 година во Бања Лука беше одржано Европското рафтинг-првенство.

Бања Лука е град кој е преполн со историја и со споменици, кои сведочат за измешаните епохи и култури. Во него ги имате римските терми, остатоци од турското време, прекрасните Бански двори, споменикот на првиот бан кога Бања Лука ја доживува својата вистинска преобразба, споменикот на паднатите борци од Втората светска војна, спомениците на карактеристичните Краишници, бидејќи Бања Лука отсекогаш била центар на регионот Краина, а на Еврејската улица се наоѓа и спомен-обележјето од големиот земјотрес во Бања Лука во 1969 година.

Карактеристични за Бања Лука се прекрасното зеленило, бројните паркови, алеи и дрвореди. Тоа му дава навистина посебна убавина на овој град, кој се наоѓа на 160 метри надморска висина, а кој е познат и како град на зеленило. Инаку, Бања Лука е позната и како град на млади, на спорт и на убави девојки. И не случајно, бидејќи она што ја карактеризира Бања Лука, секако, се младите, нивната отвореност, нивната живост и полетност со која едноставно му даваат печат на градот. А убавината некако доаѓа сама по себе. (17.05.2008)